علی بن عبدالله تبریزیعلی بن عبداللّه تبریزی، عالم شافعی در قرن هفتم و هشتم بود. ۱ - مشخصاتمنابع سال ولادت وی را مختلف ذکر کرده‌اند که از همه مشهورتر ۶۷۷ است. محل ولادت او اردبیل بوده، اما مقیم تبریز شده؛ ازین رو اردبیلی و اردبیلی تبریزی نیز خوانده شده است. کنیه او ابوالحسن و لقبش تاج الدین است. [۱]
ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصروالقاهرة، ج۱۰، ص۱۴۵، مصر: دارالکتب (بی تا).
[۲]
زرکلی، ج۴، ص۳۰۶.
[۳]
کحاله، ج۷، ص۱۳۴.
[۴]
ابن عماد، ج۶، ص۱۴۹.
تبریزی شافعی مذهب بود. [۵]
ج ۲، ستون ۴۲۴، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۴.
۲ - فعالیت علمیوی به فراگیری علوم گوناگون پرداخت و از استادان فراوانی بهره برد؛ نحو را از رکن الدین اَسترآبادی، علم بیان را از نظام طوسی ، منطق و حکمت را از برهان الدین عبداللّه، حساب و هندسه را از کمال الدین حسن شیرازی، علم اصول را از قطب الدین شیرازی ، فقه را از رکن الدین استرآبادی و سراج الدین اردبیلی و خلاف ( فقه تطبیقی ) را از علاءالدین نعمان خوارزمی فرا گرفت. [۶]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۷۲ـ۷۳، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۷]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللّغوییّن و النّحاة، ج۲، ص۱۷۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
[۸]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
وی بیضاوی را نیز درک کرد، اما چیزی از او فرا نگرفت. [۹]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللّغوییّن و النّحاة، ج۲، ص۱۷۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴.
تبریزی را جامع علوم مختلف، سرآمد عالمان عصر خویش و صاحب نظر در نحو ، طب ، حساب ، هندسه ، حدیث ، فقه ، اصول ، کلام ، تفسیر و حکمت دانسته اند. [۱۰]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۷۲ـ۷۳، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۱]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۸، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
او در سی سالگی صاحب فتوا بوده و به قول خودش از یکی از مشایخی که محضر فخررازی را درک کرده بوده، اجازهنقل حدیث داشته است. همچنین تسلط وی بر کتاب الحاوی الصغیر قزوینی در فروع فقه شافعی یکی از خصوصیات مهم علمی اش به شمار می‌رود. [۱۲]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
شاگردان زیادی نیز پرورش داد، از جمله محب الدین بن ناظر جَیش، بهاءالدین بن نقیب و صدرالدین حلبی. [۱۳]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۷ـ ۳۰۸، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
تبریزی در ۷۱۶ به بغداد رفت و پس از آن برای انجام مناسک حج عازم مکه شد. در ۷۲۲ همراه کاروانِ حجاج مصر به قاهره رفت و در مدرسه حسامیه به تدریس پرداخت و تا آخر عمر در آن‌جا ماند. او در قاهره از کسانی چون وانی، خُتَنی و دبوسی حدیث شنید. [۱۴]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۵، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۵]
ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، ج۳، ص۷۳، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳.
[۱۶]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۳ - درگذشتاو در اواخر عمر شنوایی خود را از دست داد و در رمضان ۷۴۶ در قاهره درگذشت و در همان‌جا در مزاری که در بیرون بابِ برقیه و نزدیک خانقاه دواداریه برای خویش مهیا کرده بود، دفن شد. [۱۷]
عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۱۵۵، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۱۸]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۸، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۴ - خصوصیاتگفتهاند که وی زیاد قرآن می‌خواند و شب زنده دار بود. [۱۹]
احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، ج۱، ص۳۰۷، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۵ - تالیفاتتبریزی در برخی علوم از جمله فقه، حدیث، حساب و ادبیات تألیفاتی دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: مبسوط الاحکام فی تصحیح ما یتعلق بالکلم و الکلام که شرح مفصّلی بر کافیه ابن حاجب در نحو است [۲۰]
ج ۲، ستون ۴۲۴، اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۴.
حاشیه بر شرح کتاب الحاوی الصغیر قزوینی [۲۱]
ج ۱، ستون ۶۲۶، حاجی خلیفه.
[۲۲]
کحاله، ج۷، ص۱۳۴.
الکافی فی علوم الحدیث؛ القسطاس المستقیم فی الحدیث الصحیح القویم [۲۳]
زرکلی، ج۴، ص۳۰۶.
مختصر علوم الحدیث که خلاصه مقدمه فی علوم الحدیث ابن صلاح است؛ التذکرة فی الحساب. [۲۴]
کحاله، ج۷، ص۱۳۴.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصروالقاهرة، مصر: دارالکتب (بی تا). (۲) ابن حجر عسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۳. (۳) ابن عماد. (۴) عبدالرحیم بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۵) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج ۲، در حاجی خلیفه، ج ۴. (۶) حاجی خلیفه. (۷) زرکلی. (۸) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللّغوییّن و النّحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴. (۹) احمد عیسی، معجم الاطباء: من سنة ۶۵۰ ه الی یومنا هذا، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۱۰) کحّاله. ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تبریزی»، شماره۳۲۳۰. |